Страница Нұрбергена Досекенова

Страна: Казахстан

Город: Актау

Имя: Нұрберген

Фамилия: Досекенов

Пол: мужской

Дата рождения: 28 сентября

Последняя запись на стене: ҚЫЗАН ТАРИХЫ “Қызан ауылы Бозашы түбегінің орта тұсынан шығысқа қарай, облыс орталығынан солтүстік-шығыста 250 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Теп тегіс тақтайдай төрт тарапқа созылып жатқан, даланың төсінде жатқан, шаң басқан қазақы ауыл. Ауыл аты сол маңдағы Қызан деген белгісіз заманның әулиесінің атауынан шыққан, Тарихы да болмашы, жоқтын қасы. Әрине, тарихсыздығы сырт көзге ғана. ”, - бұл Манғыстау ауданының энциклопедиясы “Өскен орда” (173 бет) тарихи шолу кітабындағы Қызан туралы мәлімет, сырт көзге қазақы көп ауылдың бірі болғаны мен Қызан тарихсыз емес. Қызан - бұл киелі жерде адайдын не бір марғасқа ақын-жыраулары мен батырлары туған, өмір сүрген жер. “XX ғасырдың Гомері” атанған әлемдегі ең ұзақ жыр “Қырымның қырық батыры” аталатын қазақтын қымбат қазынасын біздің дәуірімізге жеткізуші аса көрнекті жырау Сенгірбекұлы Мұрын мен Абыл мен Нұрымның, Ақтан мен Қашағанның жолын жалғастырушы Адайдын атақты ақыны Түмен Балтабасұлының кіндік қаны тамған жер. Адайда исі қазаққа танымал, мақтаныш ететін елі мен жерін қорғаған екі батыры бар, олар: Сүйінғара Үргенішбайұлы мен Досан Тәжіұлы. Осы екі батыр Қызан ауылына қарасты Жиделі мен Тұрымда туып, суын ішіп, жаз жайлап, қыс қыстаған. Қызан ауылы – ауыл атауына байланысты екі нұсқа бар. Біріншісі үлкендерден естіген көп айтылатын нұсқа бойынша ауыл атауы ауыл маңындағы қорымда жерленген Қызажы деген түркімен әулиесінің есімінен шыққан, Қызажы сөзі кейін айтыла келе Қызан атанған. Бозашыда Қызажы, Жұмажы және Ажы деген әулиелер болған. Ажыны қазір Ащы деп атайды Қаратөбенің қасында, Жұмажы деген Шебір ауылының касындағы Иланың солтүстік жағындағы жер. Екінші ғылыми нұсқа ауыл атауы әу баста Қазан болған, Қазан сөзі II-VII ғасырда өмір сүрген ғұн-бұлғар тілінде “қасиетті орын”, “орталық” дегенді білдіретін ұғым. Қызан туралы алғашқы жазба мәлімет 1832 жылы Манғыстауды зерттеген Г.С. Карелин экспедетциясының топографы П.В Алексеевтің еңбегінде кездеседі. Онда Қызан тұщы суы мол құдықтары бар жер екендігі жазылады. Екінші жазба дерек 1896 жылғы Закаспий обылысының орталығы Ашхабадта шыққан «Военный обзор» әскери шолу кітабында Манғыстауда орналасқан су көздері мен құдықтарын есепке алған. Сол кітапта Бозашыдағы Қызан жерінде 245 құдық бар деген мәлімет бар. Құдықтардың көптігіне қарап Қызанда едәуір халық отырғанын байқаймыз. Қызан Бозашы түбегіндегі ең құдықтары көп, тұщы суы мол жер болған. Суын Адайдын Жарысы мен Жеменейі ортақ пайдаланған. Төменде 1884 жыл Закаспий обылысы Маңшылақ уезі Бозашыдағы екі болыстың үй мен жан саны берілген. Бозашы Жеменей болысы. Ауыл Үй саны Халық саны Олжашы – Бөкен337 1255 Ақбота 338 1200 Кенже Мамыр 220 970 Қойсары, Жақау 204 885 Бәйбіше 173 885 Қаратоқа 153 690 барлығы 1425 5730 Бозашы Жары болысы Ауыл Үй саны Халық саны Кеще (Мұрат)297 1645 Дәулеталы 311 1733 Жетімек 286 1635 Назар 364 1931 Тастемір 274 1363 Базар, Тоқтамыс157 1482 Бектеміс 223 1085 Жылкелді 274 1539 барлығы 2356 12638 1920 жылы Кеңес үкіметі орнағасын Маңшылақ уезі тарап орнына 29 болыстан тұратын Адай уезі құрылды. Қазіргі Қызан ауылының жері Үшінші Бозашы болысы болды. Болыс 8 әкімшілік ауылдан тұрды , негізгі ру — Муңал балалары болды. Рысалы, Жетімек жартылай көшпенді Жылойда Жартышеке, Аққұдық маңдарында отырады. Ескелді әкімшілік ауылы қыста Көкжал құлауларында, жаз шыға көктемде Қарынжарық, Сеңгірқумдарға, Қаратаудың шығыс бөлігіне жөне Қарақұмға дейін көшеді. Қысқа қарай Красноводскіге дейін қайтады. Болыстың 1000-ға тарта қожалықтары көп көшпей Бозашы түбегінің сотүстік шығысын жайлап жүреді. Олар Дәулеталы және Мурат (Кеще) ауылдары. 200-дей үй Жиделі және Түщықүдық, Оңтүстік батысында Қошақ араларында жүреді. Болыста балық шаруашылығын кәсіп етушілер жоқ. Өңір мал шаруашылығымен айналысады. Бул болыста егін салушы да жоқ. Жаздағы көші қон ұзындығы 150 шм-ға дейін созылды. Кестеде 1920 жылғы Үшінші Бозашы болысының үй-жан және мал саны көрсетілген. Үшінші Бозашы болысы. Ауылдар Үй саны Халық Мал саны 1 Кеще 175 814 6147 2 Жарылғас217 884 10443 3 Дәулеталы379 1855 15433 4 Шылым 131 665 6950 5 Рсалы 147 686 4794 6 Жетімек 144 701 5218 7 Ескелді 134 650 5218 8 барлығы 1327 6195 54374 1927 жылы Адай уезі таратылып барлық жерде ірі байларды тәрқілеу, кедей жалшы топтарын құру, малшыларды біріктіру және отырықшыландыру, ауылшаруашылығын ұжымдастыру жүрді. 1929 жылы Маңғыстау ауданы құрылды. 1928 жылы ауыл аумағында №15-Қаратөбе ауылдық кеңесіне бағынышты «Еңбек» және «Талап» деп аталатын ауыршаруашылық артельдері құрылды. «Талап» артелі Қызанның солтүстік батыс, батыс, оңтүстік батыс аумағы Үштөбе, Қоңырорпа, Шиліқақ, Қарабатырға дейінгі аумақ болды. «Еңбек» артелі Қызанның солтүстік және солтүстік шығысы аумағы Жаңызақ, Тұрым, Қарағайлы, Жетітөбе, Қараш, Оралбай, Тобанияз болды. 1933 жылы №16-Тұрым-Жиделі ауылында «Жас бірлік» артелі, №17- Каленин ауылында «Жаңа адым» артелі құрылды. «Жас бірлік» артелі Қызанның шығысы Жиделіден Үлекке дейінгі аумақ болды, ал «Жаңа адым» артелі Ақшымырау, Үлек, Тасорпа, Қызық, Қарабатырдын аралығы болды. 1927-1934 жылдар аралығында ауданда 14 ауылдық кеңес пен 28 ауылшаруашылық артельдері және 6 балық аулайтын ұжымдық шаруашылық зорлықпен ұжымдасып отырықшыланды. 1934 жылы «Еңбек» пен «Талап» артельдері Жарғысы жетілдіріп, колхоз ұжымшар болып аталды. Колхозды ұйымдастыруға, шаруашылық жағынан нығайтуға үкімет орындары көп көңіл бөлді. Жаңадан ұйымдасқан колхоздар аяғынан тік тұрып кетуі үшін мемлекет тарапынан қамқорлық жасалып, оларға қайтарымсыз неие мен тегін мал берілді. 1941 жылы Жиделідегі «Жас бірлік» пен қазіргі Ақшымырау жерінде «Жаңа адым» атты колхоз ұжымдастырылды. «Еңбек», «Талап» және «Жас бірлік» колхоздары Қаратөбе ауылдық кеңесіне бағынды. «Жаңа адым» колхозы Каленин ауылдық кеңесіне бағынды. Қаратөбе ауылдық кеңесін орталығы 1930 -33 жылдары Қоңырорпа жерінде, 1934-36 жылдары Мәстекте, 1937 жылдан бастап Қызан болды. Сол кезде жиі ауысқан төрағалары Омар Қалқаев, Жеткізген Бәшенов, Ағым Қуанов, Бәтима Сағынай зайыбы, Ақмағанбет Қожабеков, Нұржігіт Шегіров, ал колхоз басқарушылары Қилыбай Аманшаев, Қосбай Амангелдиев, Бақажан Арыстанов болды. Осы кезде сауатты саналған ауыл азаматтары: Ізтұр Есеншев, Қармыс Бексейтов, Сармыс Өтеғұлов, Қартбай Аманқұлов, Тұрсын Қожықов, Нұрқожа Тілепиев, Шарау Шоланбеков, Жаңбырбай Ақбасов, Садақбай Досекенов, Жолмағанбет Тілеуов, Танаш Бисенов, Қойшыбай Бекбосынов, Көздібай Темірбеков кеңес-колхоз активтері болған. 1941 жыл Қаратөбе ауылдық кеңесінің төрағасы: Нұрманов Молдаш, шаруашылық басшылары «Еңбек» колхозында: Естекбаев Кетеш, «Талап» колхозында: Айтманов Сембай, «Жас бірлік» колхозында: Үбжанов Түгелбай, «Жаңа адым» колхозында Қаналиев Сейітахмет. 1941 жылғы ұжымшарлардың мал саны. Ұжымшарлар Үй саны Қой-ешкі Түйе Жылқы Сиыр 1 Еңбек 63 3894 114 609 89 2 Талап 45 3329 76 564 65 3 Жас бірлік 60 3509 131 886 54 4 Жаңа адым 118 5073 189 656 315 01.07.1940 жылғы жеке қожалықтағы үй мен мал саны. Аулдық кеңестер Үй саны Қой Ешкі Түйе Жылқы Сиыр 1 Қаратөбе 212 1687 456 473 679 3 2 Калинин 119 1019 208 196 169 12 Ұлы Отан соғысы жылдары төрт колхоздан үш жүзден астам азамат елін қорғауға аттанды. Ауылда қалған тыл еңбеккерлері колхоздың негізгі байлығы малды аман сақтау, оны өз төлі есебінен өсіруге, одан алынатын өнімдерді молайту жолында жанқиярлықпен еңбек етті. Ауылдық совет, колхоз председателдері мен мал бақташыларының алдынғы қатардағылары 1.07.1943 жыл Ауылдық совет, колхоз аттары Аты-жөні Туған жылы Атқаратын жұмысы Көрсеткіш Қаратөбе ауыл советі Нұрманов Молдаш 1904 Ауылдық совет председателі Қарауындағы «Еңбек», «Талап» және «Жас бірлік колхоздарында мал өсіру: планда 1589 жылқы, орынд. 1666 бас – 105%, 123 сиыр орынд. 139 бас – 113%, 252 түйе орынд. 253 бас – 100,4%, 6013 қой-ешкі орынд. 7187 бас – 119% алынған. Еңбек колхозы Естебаев Кетеш 1896 колхоз председателі Мал өсіру: планда 486 жылқы орынд. 486 бас – 100%,, 57 сиыр орынд. 67 бас – 107%,, 90 түйе орынд. 92 бас – 102%, 2164 қой-ешкі орынд. 2453 бас – 113% алынған. 85 құлыннан 85, 10 ботадан 10, 16 бұзаудан 16, 931 қозы-лақтан 930 бас сақталды, 100 саулықтан 121 қозы алынды. Жас бірліқ колхозы Шоланов Сран 1918 колхоз председателі Мал өсіру: планда 651 жылқы орынд. 703 бас – 108%, 31 сиыр орынд. 35 бас – 102%,, 100 түйе орынд. 100 бас – 100%, 1977 қой-ешкі орынд. 2419 бас – 122% алынған. 148 құлыннан 148, 8 ботадан 8, 987 қозы-лақтан 984 бас сақталды, 100 саулықтан 109 қозы алынды. Талап колхозы Медетова Зияда 1915 Ферма бастығы Жылқы өсіру: планда 452 бас, орынд. 479 бас – 106%, 88 құлын түгел сақталды. Жас бірліқ колхозы Шатыров Төлеш Бос малшы Өзіне бекітілген 500 бас қойды аман бағып келеді, 100 саулықтан 120 қозы алды. Соғыстан «Жаңа адымнан» елу азамат, «Жас бірліктен» отыз тоғыз азамат, «Еңбек» пен «Талаптан» алпыс аса азамат майдан даласында шейіт болды. Ауылда 1984 жылы Ұлы Отан соғысынан оралмаған азаматтарға арнап 154 жауынгердін аты жазылған ескерткіш тақта ашылды 1945-47 жылдардағы жеке қожалықтағы үй мен мал саны. Аулдық кеңестер Үй саны Қой-ешкі Түйе Жылқы Сиыр 1 Қаратөбе 115 1130 269 32 6 2 Калинин 118 532 154 22 16 01.01.1948 жылғы ұжымшарлардың мал саны. Ұжымшарлар Қой-ешкі Түйе Жылқы Сиыр 1 Еңбек 5548 161 919 131 2 Талап 5496 89 803 108 3 Жас бірлік 5304 181 1289 73 4 Жаңа адым 7215 224 939 443 Соғыстан кейінгі 1946-1950 жылдар аралындағы бесжылдықта Шабаев Өмірхан басқарған «Жас бірлік» колхозының мал басын өсіру жоспарын ірі қарадан 162,5, түйеден 135,6, қой-ешкіден 104,3 пайызға орындап, аудан колхоздарының көш басында тұрды. Колхозшылардың қиын қыстау және соғыстың сұрапыл жылдарындағы мал басын өсіріп, мол өнім алудағы ерен еңбегін ескеріліп “Талап” ұжымдарының басқармасының төрағасы Шабаев Өмірхан мен жылқы фермасының меңгерушісі Досекенов Садақбай 1948 жылы «Ленин» орденімен марапатталды7 01.01.1951 жылғы шаруашылықтағы үй саны мен еңбеке жарамды халық. Шаруашылық аты Үй саны Еңбеке жарамды халық 1 Еңбек 83 144 2 Талап 74 112 3 Жас бірлік 92 201 4 Жаңа адым 116 196 01.01.1951 жылғы жеке қожалықтағы үй мен мал саны. Ұжымшарлар Қой-ешкі Түйе Жылқы Сиыр 1 Еңбек 532 65 3 2 2 Талап 463 45 4 2 3 Жас бірлік 842 45 2 2 4 Жаңа адым 378 132 6 33 01.01.1951 жылғы ұжымшарлардың мал саны. Ұжымшарлар Қой-ешкі Түйе Жылқы Сиыр 1 Еңбек 10452 240 1147 182 2 Талап 9536 144 1266 166 3 Жас бірлік 10424 280 2241 104 4 Жаңа адым 14774 344 1518 645 1951-52 қоян жылының қысы Манғыстауда малды едәуір шығынға ұшыратты. Жаз бойы жаңбыр жаумай қуаңшылық болып. Шөп шықпай қалды. Мал арық болды және қысқа жем шөп дайындалмады. Наурыздың бас кезінде бір метр қалыңдықта қар жауып жайылысты қар басып қалды. Мал бір ай қолға қарап қырылды. Сол кезде «Еңбек», «Талап» және «Жас бірлік» колхазының 30 мыңға жуық қой болатын, со қойлар қырылып тек 500 бас мал қалды. Бұндай қиын жағдайды бүкіл Манғыстау басынан кешті. Малмен қоса балалар мен үлкендер арасында бүкержік (цинга) деген ауру жайлап, бірталай адам қайтыс болды. Жедел өсіп келе жатқан мал саны күрт азайып кетті. 1954 жылғы ұжымшарлардың мал саны. Колхоз Жылқы Түйе Қой ешкі Сиыр Еңбек 1742 301 6496 115 Жаңа-адым 2002 426 10807 175 Жасбірлік 2812 320 5766 57 1951-52 қоян жылының қысынан кейін шаруашылықтардың ұсақтығы, шашыраңқылдығы олардын алға қарай дамуына қол байлау болатының өмір көрсетті. Енді оларды бір-біріне қосып ірілендіру, сөйтіп мал шаруашылығын қайтадан дамыту керек болды. Осыған байланысты 1954 жылы Манғыстау ауданында 29 ұсақ колхоз ірілендіріп 11 ұжымдық шаруашылыққа айналдырылды. «Жас бірліқ» пен «Жаңа адым» қосылып «XIX партсьезд» колхозы болды, колхоз пердседателі болып Сарин.О тағайындалды. Ал «Еңбек» пен «Талап» қосылып, іріленген «Еңбек» колхозы болып аталды, колхоз председателі Ахмедов Аққали, ал орынбасары Жаманбаев Естерек болып тағайындалды. Бұл кезде колхоздың шаруашылығы күйсіреген жағдайы ншар еді, 17 мың қойы мен шамалы ғана жылқы, түйесі бар еді. Басшылыққа шаруашылықты көтеру, колхозшылардың әл-ауқатын көтеру міндеті тұрды. Колхоз председателі Ахмедов Аққали мен оның орынбасары Жаманбаев Естеректің іскерлігі мен ұйымдастыру қабілеттерінің арқасында колхоз шаруашылығы дамыды. «Еңбек» колхозы 1957 жылы колхоз бойынша 100 аналықтан 117 қозы алуымен қортындылап, Қазан төңкерісінің 40 жылдығы қарсаңында аудандағы 17 колхоздың алдына шықты. Колхоз председателі Ахмедов Аққали «Еңбек Қызыл Ту» орденімен наградталды. Со кездегі колхоздағы белсенді азаматтар Ізбергенов Жыланбас, Есбосынов Мүслиман шопандар Теңізбаев Түзел, Бекбосынов Қойшыбай, Зайыров Айтқұл, Қасымов Есет, жылқышылар Түзелов Мұрат, Қыдырбаев Әуесхан, Асықбаев Баулы, Мықырбай, Шілдебай, Мұса, Жарқымбаев Әмет, Досекенов Садақбай. Ахмедов Аққалидан кейін 1961 жылы Нәубетов Шүребей болды, одан кейін 1966 жылы колхоз председателі Әріпов Бисен болып 1969 жылға дейін қызымет жасады. Шаруашылық негізінен таза тұқымды қаракөл қойын өсіру болды. Ал жылдық табыс негізінен қаракөл елтірісін сатудан түсті. 1969 жылы наурыз айында Манғыстаудағы 13 колхоз іріленіп, 6 савхоз болып қайта құрылды. «Еңбек», «Чапаев» , «ХІХ партсьезді» колхоздары қосылып Бозашы савхозы деп аталды.. Бозашы савхозының председателі болып Сүлейменов Құлыбек тағайындалды. Осы кездегі ауыл тарихындағы елеулі оқиға Масатов Шортанбайдың 1971 жылы ҚазақКСР-нің Жоғары Кеңесінің 8-ші шақырылымының депутаты болып сайлануы болды. Масатов Шортанбай 1927 жылы Қаратөбе ауыл советінде туған. Әкесі Масат қарапайым шаруа адамы болған. Жастайынан ерте жұмысқа араласқан ол ата кәсібі мал баққан. Малы күйлі , мал басы аман, жүн алу, мал алу жоспарларын асыра орындап отырған. Қай уақыттарда қатарының алды, озат шопаны атанды. Сол еңбектері бағаланып, аудан, облыс көлемі тарапынан көптеген алғыс көптеген алғыс хаттар, мақтау қағаздарын алды. Бозашы савхозының 1969 жылдың аяғындағы мал басынығ есебі. Савхоз Қой Жылқы Түйе Бозашы 5500 42500 2500 Бозашы савхозы жерінің көлемі тым үлкен, шаруаны басқаруға игерімсіз болып 1974 жылы Ақшымырау совхозы бөлініп шықты. Ақшымырау савхозы бұрынғы «Еңбек» және «ХІХ партсьезді» колхозының жерін қамтыды. Орталығы Қызан ауылы болды. Совхоздың председателдері Түзелбаев Сүйесін (1974-79жж), Сүлейменов Құлыбек (1979-80жж), Құлтумаев Баулыбай (1980-87жж), Мизанбаев Елшібек болды. Ақшымырау совхозы құрылғаннан кейін колхозшылардың ерен еңбегінің арқасында мал басы өсіп 50 мың қойға жетті, озат әдістер, ғылыми жетістіктер өндіріске енгізілді. Село халқының әлуметтік хал-күйі күн санап жақсарды. Ауылға, кейбір жекелеген қыстақтар электр жарығына қосылды, қамтылмағандарына АВ-1 агрегаты пайдаланылды. 1982 жылы дәрігерлік амбулатория, 1986 жылы мәдениет үйі салынды. 1991 жылы еліміз Қазақстанның тәуелсіздік алуы, барлық жерде үлкен өзгерістер орын алды. 1994 жылы бұрынғы ауылдық кеңестер таратылып, әкімшілік болып құрылды. Қызан ауылының алғашқы әкімі Қуанбаев Аралбай болды. 1995 жылы еліміздегі жекешелендіруге байланысты Ақшымырау савхозы тарап орнына Ақшымырау және Қызан өндірістік коперативтері құрылды. Қызан өндірістік коперативінің төрағасы Мизанбаев Елшібек болды. Нарықтық экономикаға байланысты ауыл шаруашылық өнімдеріне мемілекеттік сұраныс күрт азайды. Жалпы барлық жерде ауыл шаруашылық саласы қиын жағдайды басынан өткізіп, көбі тарап кетті. Халықтың көп бөлігі жұмыссыз қалып қиын жағдайды басынан өткізді. Бұрынғы ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін халық мұнай саласына маманданып, жақын жердегі Қаламқас, Қаражанбас кен орындарына жұмысқа тұрды. Қазіргі таңда Қызан ауылы халқының әл-ауқаты мен әлуметтік жағдай жақсы, түбектегі іргелі ауылдардың бірі. Дайындаған: Досекенов Нұрберген

Был онлайн ВКонтакте: 27 апреля 2024 в 21:07

Заходил: с mobile устройства

ВКонтакте сейчас: offline

ID анкеты: vk.com/id205882647

Домен анкеты: vk.com/dosekenov

Разместить запись на стене: нельзя

Комментировать записи на стене: можно

Отправить личное сообщение: можно

Друзей: 89

Подписчиков: 56

Видеозаписей: 9

Фотографий: 5

Фотоальбомов: 1

Аудиозаписей: 39

Сообществ: 64

Вуз: КГУТИ им. Ш. Есенова (бывш. АктГУ) 2013

Моя семья: vk.com/id219236572

Мировоззрение: Ислам

Анкеты моих друзей: 89 чел.

Галымжан Даулетбайулы

Tilekbergen Bayimbetov

Tilekbergen Baiymbetov

Удалить страницу vkbaza.com/user205882647

Связь с админом!

«Политика конфиденциальности и отказа от ответственности»

Страница Нұрбергена Досекенова сгенерирована автоматически на основании API-ответа от социальной сети ВКонтакте, ответ содержит только открытые данные анкеты vk.com/id205882647, которые не были скрыты настройками приватности.
VKBAZA.COM не собирает и не хранит медиафайлы и текстовые данные людей ВКонтакте на своих серверах.